روان شناسی دین

تعریف

تعریف دیگر تعریف متاخرین می باشد که معتقدند گستره ای است که به مطالعه باورهاواعمال دینی از دیدگاه روانشناختی می پردازد. براساس این تعریف هدف روانشناسی دین درک فرآیند های روان شناسانه ای است که رفتار ها وتجارب دینی را تحت تاثیر قرار می دهد. اینجا خود رفتار دینی نیست بلکه آن عوامل و فرآیندها است که تجربه دینی را تحت تاثیر قرار می دهد. بطور کلی روان شناسی دین به پنج شاخه تقسیم می شود:
1. عوامل مؤثر در پیدایش دین تاریخی که با بنیان گذار دین شروع می شود.
2. عوامل روانی اقبال به دین و پیروی از آن که خود به دو بخش تقسیم می شود: الف. عوامل پیروی از دین به طور عام و ب) عوامل پیروی از یک دین خاص
3. عوامل مؤثر در کیفیت دین داری
4. آثار دین داری در روان آدمی
5. روان دین دار و روان بی دین و شاخصه هایی که آنها را از هم جدا می کند. (2)
 

موضوع روان شناسی دین:

درواقع موضوع  روان شناسی دین همان دینداری می تواند باشد، دینی که فرد دارد نه دین متنی بلکه دین زیستی که انسانها با آن زندگی می کنند. می توان گفت روان شناسی دین در صدد پاسخ دادن به چنین سؤالاتی است :
1.چرا برخی از افراد عمیقاً دین دارند درحالی که برخی دیگر هیچ گاه به دین توجهی نمی کنند؟
2.چرا برخی مسلمان،زرتشتی،بودایی و.....هستنداما برخی دیگر یهودی،مسیحی و.... هستند؟
3.ایمان دینی چگونه ظاهر می شود وبه چه ترتیبی در طول زندگی تحول پیدا می کند؟
4.چرا برخی دینداران تجربه های دینی عمیقی دارند درحالی که برخی دیگر از این تجارب بی بهره هستند؟
5.چرا دینداری گروهی به سلامت هیجانی ورفتاری می انجامد در حالی که دینداری گروهی دیگر به اختلالات متعدد روانشناختی؟
 

دیدگاه جیمز و یونگ

ویلیام جیمز به این نکته می پردازد که ما باید از احساسات دینی حرف بزنیم نه از حسن دینی. انواع احساسات از جمله ترس، وحشت و عشق هر یک اگر مضمون دینی داشته باشد، آنها را می توانیم تحت عنوان احساسات دینی بشناسیم. از طرف دیگر باید از موضوعات دینی حرف زد نه از موضوع دین، چرا که انواع موضوعات و اعمالی که مضمون دینی داشته باشند، می توان موضوعات یا اعمال دینی نامید. (3)
جیمز در نهایت دین را مجموعه ای از تأثیرات، احساسات و رویداد هایی که برای هر انسانی در عالم تنها رخ می دهد، تعریف می کند که طی آن انسان درمی یابد که بین او و امر متعالی رابطه ای از طرق قلب برگزار شده است.

اما دیگر  روانشناس دین، کارل گوستاو یونگ می باشد که او هم با چنین رویکردی به دین پرداخته است. یونگ دین را حالت مراقبه و تذکر و توجه دقیق به برخی از عوامل مؤثر که بشر به آن قدرت قاهره می گوید و آنها را به صورت ارواح، شیاطین ، خدایان و غیره تجسم می کند.( 4)
یونگ گر چه به دین شناسی فروید و تا حدی  تحت تأثیر روانکاوی فرویدی و ضمیر ناخودآگاه مسبوق است، به تأملات روان شناسی محدود نمی شود و دیدگاه های معرفت شناختی و روش شناختی را هم دخالت می دهد. او نظریه  ناخودآگاه جمعی را می پذیرد و از این رو تجربه دینی را به هیچ یک از دو حیطه عقل محض یا دانش های تجربی متعلق نمی داند.(5)
 
منابع

1. قربانی، نیما، روان شناسی دین یک روی آورد علمی چند تباری، مجله قبسات، سال سوم شماره 8
2. صابری نجف آبادی، ملیحه، تأملی بر آراء ویلیام جیمز در پرتو نقد کتاب روان شناسی دین از دیدگاه ویلیامز جیمز، مجله عیار، ش 23
3. جیمز، ویلیام، تنوع تجربه دینی، ترجمه مهدی قائنی، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی
4. یونگ، کارل گستاو، روان شناسی و دین، ترجمه فؤاد روحانی، انتشارات علمی و فرهنگی تهران، 1382
5. آذربایجانی، مسعود، موسوی اصل، سید مهدی، درآمدی بر روان شناسی دین،تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی، 1387